مبانی نظری و ادبیات تحقیق عدالت سازمانی

قسمتی از متن:

مفهوم عدالت سازمانی

از آنجا که بحث عدالت در سرشت خود بحثی تجریدی، تحلیلی و نظری است، همیشه با تنوع دیدگاه­ها و اختلاف نظرها همراه بوده است. این تنوع خصوصاً از آن بعد دیده می­شود که عدالت در تمامی جنبه­های فردی، خانوادگی، ابعاد کلان اجتماعی و نهادها و سازمان­ها، در حقوق و قضا، در فلسفه و سیاست و غیره حضور و بروز جدی دارد. این امر باعث پراکندگی هر چه بیشتر در بحث عدالت و تعاریف و محدوده­ها و ... آن می­شود.عدالت همیشه با نوعی قضاوت اخلاقی همراه است و از این رو مفهومی اخلاقی و هنجاری است. تنوعات و مسائل مذکور باعث می­گردند که عدالت امری نسبی گردد و نظریه­های گوناگون مبانی و محدوده­های گوناگونی برای آن قائل شوند، به گونه ای که معانی آشتی ناپذیری درباره بحث عدالت شکل گیرد. این که به هر کسی چیزی یکسان تعلق بگیرد، یا متناسب با شایستگیش و یا متناسب با کارکرد و تولیداتش و یا متناسب با نیازهایش و یا متناسب با رده و طبقهاجتماعی اش چیزی تعلق گیرد، و یا این که طبق آن چه قانون برای فرد در نظر گرفته است، چیزی به او تعلق یابد، همگی معانی هستند که نظریه­ها را از یکدیگر متمایز می­سازند (اخوان کاظمی 1387، 28).

تحقیقات نشان داده اند که فرایندهای عدالت نقش مهمی رادر سازمان ایفا می کنند و چطور برخورد با افراد در سازمانها ممکن است باورها،احساسات، نگرش­ها و رفتار کارکنان را تحت تاثیر قرار دهد. رفتار عادلانه از سویسازمان با کارکنان عموما منجر به تعهد بالاتر آنها نسبت به سازمان و رفتار شهروندیفراتر از نقش آنها می شود. از سوی دیگر افرادی که احساس بی عدالتی کنند، به احتمال بیشتریسازمان را رها می کنند یا سطوح پایینی از تعهد سازمانی را از خود نشان می دهند وحتی ممکن است شروع به رفتارهای ناهنجار مثل انتقام­جویی کنند. بنابراین درک اینکهچگونه افراد در مورد عدالت در سازمانشان قضاوت می­کنند و چطور آنها به عدالت یا بیعدالتی درک شده پاسخ می دهند، از مباحث اساسی خصوصا برای درک رفتار سازمانی است (باس 2007، 225).

همانطور که گفته شد، با وجود اینکه مطالعات اولیه در مورد عدالت بهاوایل دهه1960 و کارهای جی استیسی آدامز برمی گردد، با این حال اکثر مطالعات درمورد عدالت در سازمانها از سال 1990 شروع شدند. طبق یک گزارش از منابع منتشر شده دراین زمینه، تقریبا 400 تحقیق کاربردی و بیش از 100تحقیق بنیادی متمرکز بر مباحثانصاف و عدالت در سازمانها تا سال 2001 به ثبت رسیده است (چاراش واسپکتور[1] 2008، 256). در یک مسیر این تحقیقات به دنبال تعیین منابع یاکانون­های عدالت بوده­اند؛ به این معنی که کارکنان چه چیزی یا چه کسی را عاملبی عدالتی در سازمان می­دانند.

عدالت سازمانی اصطلاحی است که برای توصیف نقش عدالت که به طورمستقیم با موقعیت­های شغلی ارتباط دارد به کار می­رود. علی­الخصوص در عدالت سازمانی مطرح می­شود که باید با چه شیوه­هایی با کارکنان رفتار شود تا احساس کنند به صورت عادلانه با آنها برخورد شده است که می تواند با گزینش کارکنان، ارتقاءشغلی کارکنان، سود و مزایای کارکنان ارتباط داشته باشد.


تعریف عدالت سازمانی

عدالت در سازمان بیانگر ادراک کارکنان از برخوردهای منصفانه در کار است که خود به شناسایی سه جزء متفاوت از عدالت در سازمان یعنی عدالت توزیعی ، عدالت رویه ای و عدالت مراوده ای منجر گردیده (رضائیان 1387، 41).

عدالت از زیباترین، مقدس­ترین و عالی­ترین واژه ها در قاموس تمدن بشری محسوب می­گردد و رعایت آن از دیدگاه هر انسان سلیم الفطره ای از ضروری ترین امور به شمار می­آید. به طوریکه هیچ انسانی (هر چند خود ستمکار باشد) این موضوع را مورد انکار قرار نمی­دهد (دهقان 1386، 86). در واقع تحقق عدالت، سنگ پایه مشروعیت حاکمیت و مبنای توجیه ضرورت وجود دولت تلقی می­شود (پورعزت 1388، 84).

در حقیقت، عدالت از مفاهیمی است که عقل جمعی همه افراد بشر آن را خوب و نیکو می­شمرد (دهقان 1386، 86). عدالت به مثابه مفهومی، با سطح انتزاع بسیار بالا، از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول داشته است تا جایی که مباحثه درباره چیستی عدالت، به مثابه یکی از محوری­ترین سئوالات فلسفه سیاسی، همچنان استمرار دارد (پورعزت 1388، 85).

کمپل معتقد است که عدالت، یکی از اصطلاحات مبنایی سیاست و اخلاق است که با اهمیتی عالم گیر در همه نظریه های سیاسی و اجتماعی، نقش محوری دارد. اعتبار جهانی آن به توسعه مجموعه متنوعی از تحلیل ها طرح ها کاربردی انجامیده که دست یابی به تعریف دقیق و واضح درباره آن را دشوارتر ساخته است، از این رو، عدم توافق بسیاری درباره معنای عدالت و مصادیق اعمال عادلانه و ناعادلانه به وجود آمده است ( پورعزت 1388، 86).

درمیان اندیشمندان گوناگون نیز، نظرات متفاوتی درباره مفهوم عدالت، ابراز شده است .افلاطون، ضمن ارائه چهارچوب کلی برای جامعه مطلوب یا مدینه فاضله از عدالت بحث کرده است. او معتقد است که مدینه فاضله، چهار صفت حکمت، شجاعت، خویشتن داری و عدالت را در خود دارد که برجسته ترین آنها عدالت است و این صفت ، بقیه را به وجود می آورد و هماهنگ کننده آنها ، هم در اجتماع و هم در وجود فردی است (خاتمی 1386، 55). به زعم افلاطون، عدالت این است که هر یک از افراد جامعه به وضع و موقعیتی که در اجتماع دارد، خشنود باشد و آن را قبول کند و وظایف مربوط به آن را به حد کمال انجام دهد (جمشیدی 1390، 62).

به نظر هابز[2]، عدالت عبارت است از عمل به تعهداتی که فرد از سر نفع طلبی به آن ها رضایت داده است. پس اساس عدالت قرارداد است. هیوم نیز که متاثر از اندیشه هابز و الهام بخش مکتب اصالت فایده بود، عدالت را در تامین منافع متقابل می­دید. مساله عدالت، اصلاً در جایی پدید می آید که منافع و اختلاف آن ها در کار باشد. از همین رو مردم می توانند درباره عمل عادلانه به توافق و وضعقرارداد برسند.چنین قراردادی باید، با توجه به نفع فردی، عادلانه تلقی شود (بشیریه 1387، 116). راولز نخست دو اصل عدالت را مطرح می­کند: اولاً، هرکه درنهادی یا تحت تاثیر آن باشد، حقی مساوی با آزادی در وسیع­ترین معنای آن دارد، که درعین حال با آزادی مشابه برای همگان سازگار باشد. ثانیاً، نابرابری هایی که ساختار نهادها، تامین وحفظ می­کند، سلیقه ای و خودسرانه است مگر آنکه عقلاً بتوان انتظار داشت که به نفع همگان باشد و مناصب وابسته به آنها یا مصدرآنها به روی همگان باز باشد بنابراین اصل اول ازآزادی برابر و فرصت های برابر دفاع می کند و اصل دوم ناظر بدان است که در چه وضعی می­توان گفت نابرابری­ها موجه و عادلانه است (بشیریه 1387، 121).