تحقیق آماده بررسي اصطلاح سبب در فرهنگهاي مختلف لغت فقه و حقوق و اثبات حجيت آن

تحقیق آماده بررسي اصطلاح سبب در فرهنگهاي مختلف لغت فقه و حقوق و اثبات حجيت آن
گفتار اول- معني سبب در اصطلاح لغوي و فقهي
سبب به فتح سين و باء: كلمه¬اي است عربي به معناي دست¬آويز، علت، وسيله، طريق و جمع آن اسباب است. و تسبيب از باب تفعيل به معناي ايجاد سبب تلف مي¬باشد.
بند اول- زمينه تاريخي بحث: در روايات شيعه كه منبع نخستين فتوا است (قرآن منبع اصلي و ملاك صحت منابع ديگر است و بعد از آن سنت يعني رواياتي كه از ائمه معصومين به ما رسيده عملا به آن تمسك مي¬جوئيم و بيشتر مورد توجه فقهاي ماست) هيچ اشاره¬اي به مباشرت و تسبيب نشده است. در خود كتابهاي فقهي شيعه نيز تا چند قرن نشاني از اين اصطلاح نمي¬بينيم و اگر به قديمي¬ترين كتب فقهي شيعه مراجعه كنيم خواهيم ديد همان مسائلي كه بعدها تحت عنوان صور مختلف تسبيب در كتابهاي فقهي مورد بحث قرار مي¬گيرد در كتب قديم بدون ذكر عنوان مباشرت يا تسبيب مطرح مي¬شده و اين كتب عبارتند از: 1- فقه الرضا منسوب به امام رضا (ع)
2- المقنع في¬الفقه از شيخ صدوق متوفاي 381 و «الهدايه بالخبر» از شيخ صدوق
3- المقنعه از شيخ مفيد
4- النتصار از سيد مرتضي
5- النهايه از شيخ طوسي و كتب فقهاي ديگر
تنها در قرن پنجم و در كتبي مانند مهذب از ابن راج و مبسوط از شيخ طوسي است كه براي اولين بار با اصطلاح سبب و مباشر مواجه مي¬شويم و حتي شيخ طوسي قدس سره طي بررسي يكي از فروع فقهي به مساله اجتماع سبب و مباشر و ضمان مباشر در چنين حالتي نيز اشاره مي¬كند. ولي در عين حال ما شاهد تقسيم بندي كلي اتلاف نفس به مباشرت و تسبيب اجتماع سبب چنانكه در قرون بعد متداول است نمي¬باشيم و دليل اين امر آن است كه كتب فقهي قرون اوليه نوعا براساس متون روايات بوده و حتي الامكان سعي مي-شده كه حتي عين عبارات روايات در آنها ذكر شود.
از فقهاي قرن ششم ابن ادريس در كتاب سرائر تنها اشاره¬اي به واژه تسبيب دارد. در كتب قرن هفتن ناگهان با مساله مباشرت و تسبيب به شكل خيلي مفصل روبرو ميشويم. محقق حلي صاحب كتاب معروف شرايع¬الاسلام كه از بزرگترين فقهاي اين عصر است (302-678) او قتل عمد را به مباشرت و تسبيب تقسيم نموده و براي هر يك صوري طرح مي-كند. وي در كتاب المختصر النافع تسبيب را چنين تعريف مي¬كند سبب چيزي است كه اگر نمي¬بود تلف حاصل نمي¬شود ولي علت تلف چيزي غير از سبب است مانند حفر چاه و نصب چاقو و انداختن سنگ و چيزهايي كه موجب لغزش ميشوند در راهها كه اگر انداختن سنگ در ملك خودش باشد ضمان نداشته و اگر در ملك غير يا در راههاي عمومي باشد موجب شمان است و در كتاب ديگر خود شرايع الاسلام تسبيب را چنين تعريف مي¬نمايد: تسبيب عبارتست از انجام دادن هر عملي كه تلف بخاطر آن بوجود مي¬آيد و لازمه علت است مانند حفر چاه درملك ديگري و انداختن چيزهايي كه موجب لغزش ميشود در راههاي عمومي.
در قرن هشتن فقيه بزرگ علامه حلي در كتاب خود ارشاد الذهان در مبحث غصب تسبيب را چنين تعرف مي¬نمايد: